Dede Korkut i bajki tureckie

Dzisiaj będzie trochę o bajkach tureckich. A dokładniej o bajkach Dede Korkuta, czyli Dziadka Korkuta. Są one jednym z najważniejszych dokumentów średniowiecza. Są to bajki plemion tureckich zwanych Oguzami, które zjednoczyły się pomiędzy VIII a XII wiekiem i zamieszkiwały tereny dzisiejszej Turcji, Azerbejdżanu, Turkmenistanu, Kazachstanu i Kirgistanu. Bajki te należą do wspólnej tradycji ludów zamieszkujących tereny Anatolii i Kaukazu. Potomkami Oguzów są Seldżucy i Turcy Osmańscy. Bajki są zapisane są w języku azerskim i przedstawiają nam świat nomadycznych Turków, ich wierzeń i stylu życia jeszcze sprzed przyjęcia Islamu. Bajki napisano prozą, ale zawierają elementy poezji.

Pierwsze tłumaczenia bajek tureckich:

W XVIII wieku po raz pierwszy bajki o Dede Korkucie przetłumaczono na angielski, francuski i rosyjski. Bardzo długo książki Dede Korkuta były uznawane za zaginione. Odnaleziono je w Dreźnie i Watykanie. Wersja drezdeńska zawiera dwanaście opowiadań i została odnaleziona w 1925 roku, wersję watykańską odkryto w 1950 roku, jest niekompletna. Zawiera opowiadanie pierwsze, drugie, trzecie, czwarte, siódme i część dwunastego. W 1938 roku Orhan Shaik Gökyay dokonał transliteracji książki z arabskiego na alfabet łaciński.

Powstanie bajek o Dede Korkucie:

Bajki Dede Korkuta początkowo przekazywano ustnie, a spisano je najprawdopodobniej w XV-XVI wieku. Kiedy dokładnie to nastąpiło, nie wiadomo, ale zrobiono to już po przejściu Turków na Islam, stąd w bajkach Oguzowie przedstawieni są jako muzułmanie walczący z niewiernymi, umieszczono wersety Koranu, zachowały się jednak w tekście informacje na temat przedislamskiej magii i wierzeń. Jest tu na przykład kult kosmicznej góry sięgającej nieba, cienistego wielkiego drzewa, płynącej wody, ziemi.

Istnieje wiele wersji bajek. Powszechnie uznaje się dwanaście opowiadań, ale owe opowieści ewoluowały, opowiadający je minstrele dodawali coś od siebie. Wszystkie one opisują tureckie tradycje, kulturę, zwyczaje plemienne. Opowieści przekazują nam, jak to Oguzowie walczyli o wolność, choć spisano je, gdy już tę wolność wywalczyli. Chodzi tu o czasy, gdy Oguzowie wojowali z plemieniami Pieczyngów i Połowców.

Czym są bajki?

Opowieści o Dede Korkucie są typowym destanem, czyli eposem bohaterskim ludów Azji. Często destany dotyczyły rzeczywistych postaci, które potem osnuto legendami. Dede Korkut jest bardem, łączącym wszystkie opowieści w jedną całość. Narracja jest pierwszoosobowa. We wstępie do bajek zaznacza się, że są one dziełem Dede Korkuta a minstrel który prowadzi opowieść dla władcy (w tekście często występują zwroty „mój hanie”) jest tylko opowiadaczem.

Dede Korkut jest zawsze przyjazny, pokojowo nastawiony do przyjaciół i do wrogów. Opisuje się go jako aksakal, czyli mądrego białobrodego, który rozstrzyga wszystkie spory plemienne. „Dede” czyli dziadkiem nazywano w plemionach mądrych, cieszących się szacunkiem starszych (przetrwało to w Azerbejdżanie). Dede Korkut jest więc kimś w rodzaju szamana: mędrzec do którego zwracają się po radę, przywódca religijny, bard z lutnią, prorok.

Perski historyk z XIII wieku – Raszid ad-Din twierdził, że Dede Korkut był postacią prawdziwą, żył 295 lat, został wysłany do Mahometa jako ambasador i przeszedł na Islam, dawał rady wielkiemu chanowi Oguzów i nazywał jego dzieci.  Z czasem Dede Korkut został uznany za muzułmańskiego świętego i do dziś w Azji Centralnej kwitnie jego kult. Niektóre elementy bajek mogą nam być znane z zachodniej kultury, na przykład występujący w jednej z bajek jednooki Tepegoz może przypominać Cyklopa z homerowskiej „Odysei”.

 Opowieści Dede Korkuta z wersji drezdeńskiej 

Wprowadzenie plus dwanaście bajek:

1. Dirse Han Oğlu Boğaç Han

1. Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması.

1. Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek.

1. Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması.

1. Duha Koca Oğlu Deli Dumrul.

1. Kanlı Koca Oğlu Kanturalı.

1. Kazılık Koca Oğlu Yegenek.

1. Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi.

1. Begin Oğlu Emren.

1. Uşun Koca Oğlu Segrek.

1. Salur Kazanın Tutsak Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması.
2. İç Oğuz’a Taş Oğuz Asi Olup Beyrek Öldüğü.

 Opowieści z książki watykańskiej

Wstęp i sześć bajek:

1. Hikayet-i Han Oğlu Boğaç Han.

1. Hikayet-i Bamsı Beyrek.

1. Hikayet-i Salur Kazan’ın Evi Yağmalanduğudur.

1. Hikayet-i Kazan Begün Oğlu Uruz Han Tutsak Olduğudur.

1. Hikayet-i Kazılık Koca Oğlu Yegenek Bey.
2. Hikayet-i Taş Oğuz İç Oğuz’a Asi Olup Beyrek Vefatı.