Dzisiaj będzie o architekcie Sinanie i jego dziełach, moście w Mostarze i o meczecie, na którym nie siadają ptaki. No i o kraterze na Merkurym.
Sinan nazywany jest przez niektórych osmańskim Michałem Aniołem. A dlaczego? Otóż zmienił on styl budowania. Zamiast praktycznych, ciężkich budowli jakie powstawały wcześniej, zaczął tworzyć w zupełnie innym stylu. Zaczęły powstawać meczety ze strzelistymi minaretami, pełne gracji budynki i mosty.
Całe swoje życie poszukiwał harmonii, piękna i prostoty w jednym, po prostu ideału. Przykładał ogromną wagę do szczegółów: jego dzieła są przemyślane od fundamentów po kolor szyb w oknach. Przy wykreślaniu nowych projektów często posługiwał się złotym podziałem. Widać to w meczecie Selimiye w Edirnie i jego fundamentach, oraz w proporcji minaretów w stosunku do całości.
Najczęściej budował na planie ośmiokąta, kwadratu lub sześciokąta, z pojedynczą kopułą, będącą symbolem jedności Boga. Starał się, by jego dzieła były odporne na trzęsienia ziemi. Budując Selimiye w Edirne, wybrał skalisty teren a ponadto, czekał sześć lat, by fundamenty porządnie osiadły. Używał drenażu i kanałów odprowadzających wilgoć i wodę, a także kanałów wentylacyjnych tak, aby pleśń nie zalęgła się wewnątrz. Przykładał również dużą wagę do tego, by budowle były zharmonizowane z otoczeniem.
Spis treści:
Działalność architekta Sinana:
Sinan był naczelnym architektem za rządów Selima II i Murata III. Żył podczas rządów pięciu sułtanów: Bayazyda II (1476-1512), Selim I Groźnego (1512-1520), Sulejmana I Wspaniałego (1520-1566), Selima II (1566-1574) i Murada III (1574-1595).
Dzieciństwo Sinana:
Urodził się około roku 1490 jako syn kamieniarza Abdülmennana, w małym mieście Ağırnas niedaleko Kayseri w Anatolii. Pewne jest to, że pochodził z centralnej Anatolii. Nie wiadomo jednak, czy był Armeńczykiem, Grekiem, Albańczykiem, Serbem, Bułgarem czy też może Turkiem wyznania chrześcijańskiego.
Od wczesnej młodości pomagał ojcu przy pracach kamieniarskich i stolarstwie, zdobywając w ten sposób podstawy pod zawód, dzięki zdobył międzynarodową sławę.
Nauka Sinana w Stambule:
W 1512 roku, Sinan trafił do Stambułu. Może ściągnął go tam brat? A może zgodnie z prawem dewszirme, Sinan trafił do korpusu Janczarów (wybierającego zdolnych i inteligentnych chłopców wśród ludności niemuzułmańskiej) i w ten sposób został wysłany do Stambułu? W dokumentach mamy różne wersje. W każdym razie, Sinan zjawił się w Stambule, ale z powodu wieku – miał jakieś dwadzieścia jeden, dwadzieścia dwa lata – nie dostał się do sławnej szkoły Enderun przy pałacu Topkapı. Szkoła ta, zapewniała chrześcijańskim dzieciom wszechstronne wykształcenie i przygotowywała ich do służby urzędniczej lub w szeregach janczarów. Najprawdopodobniej Sinan trafił do szkoły İbrahima Paszy, gdzie przeszedł na islam, zdobył umiejętności stolarskie i zgłębiaj tajniki matematyki.
Wyprawy wojskowe architekta Sinana:
W korpusie janczarów szybko awansował do rangi pierwszego oficera. W trakcie swoich wojskowych podróży – uczestniczył między innymi w walkach o Rodos (1522 r.), Korfu, w podboju Belgradu, Bagdadu, Mołdawii, w bitwie pod Mohaczem (1526 r.) i Wiedniem (1529 r.) – wykazywał duże zainteresowanie architekturą, budową mostów, starożytnych budowli i zamków obronnych.
Niszczenie budowli pozwalało mu poznawać ich słabe strony, budowanie sprawdzać pomysły w praktyce. Szybko stał się ekspertem fortyfikacji, dróg, mostów i akweduktów. Zachwycał się architekturą starożytnego Egiptu. Po zdobyciu Kairu (1517 r.), awansowano go na głównego architekta wojska i pozwolono mu burzyć postawione niezgodnie z planem zagospodarowania budynki w Kairze, co pozwoliło mu na eksperymenty z nośnością budynków. Do innych ciekawych historii z tego okresu jego życia należy budowa statków w czasie perskiej kampanii roku 1535, którymi armia przeprawiła się przez jezioro Van. Dzięki temu udało się Sinanowi zdobyć tytuł aği, czyli przywódcy janczarów.
Naczelny architekt kraju:
Gdy Chelebi Lütfi Pasza, zwierzchnik Sinana w wojsku, został Wielkim Wezyrem, zaproponował swojego podwładnego do biura naczelnego architekta kraju. Stało się to w 1537 roku i zapoczątkowało przeogromną karierę Sinana. Został odpowiedzialnym za utrzymanie, budowę i odbudowę konstrukcji cywilnych: dróg, mostów, akweduktów; i religijnych: meczetów. Z czasem stworzył prężnie działające biuro, szkolące nowych architektów, w tym Sedefkar Mehmed Aği, twórcy Błękitnego Meczetu.
Dzieła Sinana:
Sinan w czasie swojego życia zaprojektował czterysta siedemdziesiąt sześć budowli, w tym około dziewięćdziesiąt dwa meczety, pięćdziesiąt dwa mescity (czyli małe meczety, różnią się one od meczetów tym, że nie posiadają minbaru – kazalnicy, a więc nabożeństwo piątkowe nie mogą się w nich odbywać), pięćdziesiąt pięć medres (szkoła teologiczna), siedem szkół uczących recytacji Koranu (tzw. darükurra), trzydzieści sześć pałaców i dworów, osiem podziemi, czterdzieści osiem łaźni, dwadzieścia grobowców, siedemnaście domów pielgrzymów, trzy szpitale, sześć akweduktów, dwadzieścia karawanseraji (domów zajezdnych) i osiem mostów, z których najdłuższy, sześćsettrzydziestopięciometrowy znajduje się w Stambule w dzielnicy Büyükçekmece, a powstał w 1567 roku.
Do dnia dzisiejszego przetrwało około sto dziewięćdziesiąt sześć budowli Sinana.
Okres pierwszy działalności Sinana: nauka budowania
W tym czasie Sinan podróżował dużo wraz z armią zarówno po Bliskim Wschodzie jak i Europie, poznawał i badał tamtejsze sposoby budowania. Z tego początkowego okresu pochodzą pierwsze dzieła Sinana: meczet Hüsrev Paszy i medresa w Aleppo, zbudowane zimą 1536-37.
Jednym z ważniejszych projektów Sinana owego czasu, był kompleks meczetu Haseki Hürrem w Stambule. Co prawda projekt należał nie do Sinana, ale jego pracodawców, natomiast odpowiadał on całkowicie za wykonanie powierzonego mu zlecienia.
Inne ważniejsze budowle to: wieża i meczet Muradie w mieście Wlora w Albanii (1537 r.), mauzoleum wielkiego admirała Hayrettina Barbarossy w Stambule (Beşiktaş) zbudowane w 1541 roku, oraz meczet Mihrimah Sułtan z 1548 r. po stronie azjatyckiej Stambułu, w Üsküdar, który jako jeden z pierwszych, wykazuje się tak charakterystycznymi dla stylu Sinana cechami: wysokimi kolumnami, strzelistymi minaretami i główną wielką kopułą.
Jednocześnie z budową meczetu Mihrimah Sułtan, Sinan dostał zamówienie w 1543 roku od sułtana Sulejmana Wspaniałego na budowę następnego meczetu, meczetu Şehzade, ku pamięci zmarłego syna sułtana: Şehzade Mehmeda. Meczet ten uważany jest za pierwsze arcydzieło Sinana. Główna wielka kopuła otoczona jest przez cztery półkopuły, całość wsparta jest na czterech masywnych kolumnach wolnostojących i czterech wbudowanych w ściany. Oprócz samego meczetu, w skład kompleksu wchodzą medresy, kuchnia, karawanseraj i grobowiec Szehzade Mehmeda.
1550-1570 i szlifowanie umiejętności jako architekt
W 1550 roku sułtan, będąc u szczytu swojej potęgi zdecydował, że czas na zbudowanie imperialnego meczetu w Stambule. Projekt meczetu wraz z otaczającym go küle (czyli zespołu budynków: szkół, kuchni, karawanseraju, szpitalu, łaźni) powierzono Sinanowi. Süleymaniye, bo taką nazwę zyskał meczet, powstało w przeciągu siedmiu lat. Jako pierwszy meczet, zyskało ono półkopuły, który to pomysł słynny architekt zapożyczył z Hagii Sofii. Sam meczet zaś, miał symbolizować Kopułę na Skale w Jerozolimie.
Sinan, w trakcie budowy Süleymaniye, stworzył również meczet wielkiego wezyra Pargalı Ibrahim Paszy, mauzoleum oraz kilka zajazdów (han), między innymi w stambulskiej dzielnicy Galata, a również w Edirne czy Erzurum. W latach 1553-55, wzorując się na meczecie Uç Şerefeli z Edirne, zbudował meczet Sinan Paszy w dzielnicy Beşiktaş.
Swój pierwszy heksagonalny meczet stworzył w 1554 roku, dla wielkiego wezyra Kara Ahmed Paszy. Plan heksagonalny meczetu pozwolił mu zamienić boczne kopuły w półkopuły. Ten wzór meczetu powtórzył potem budując meczet Sokollu Mehmed Paszy i meczet Atik Valide w Üsküdar.
Hamam dla Roksolany:
W 1556 roku, nieopodal Hagii Sofii, na miejsce publicznych łaźni Zeuxippus, z których korzystała ludność miasta jeszcze od czasów Konstantynopola, zbudował Haseki Hürrem Hamam, które uważane są za jego najlepiej zaprojektowane łaźnie.
W 1559 roku, również nieopodal Hagii Sofii, zbudował medresę.
Dzieła poza granicami Turcji:
Wiele dzieł Sinana powstawało daleko poza granicami dzisiejszej Turcji. W latach 1544-58/9 wybudował w Damaszku meczet Tekkiye, uważany aż do dziś za najważniejszą budowlę w mieście. Na rozkaz Süleymana odbudował również Kopułę na Skale w Jerozolimie, pokrywając ją między innymi błękitnymi kaflami, w latach 1535-1538 zrekonstruował mury miejskie Jerozolimy (dzisiejsze mury starego miasta), wybudował też dla Żydów miejsce modlitw przy Ścianie Płaczu (to właśnie sułtan Süleyman zezwolił Żydom na modlitwy w tym miejscu).
W 1561 roku, po śmierci Rüstema Paszy, na życzenie jego żony, Mihrimah Sultan (córka Roskolany), rozpoczął budowę meczetu ku jego czci. Meczet ten znajduje się poniżej Süleymaniye, jest ośmioboczny, z półkopułami i słynie ze swoich dobrze zachowanych kafelek z Izniku, zdobionych niebiesko czerwonymi motywami roślinnymi.
Sinan zaprojektował również mauzoleum dla Paszy przy meczecie Şehzade (mauzoleum to również udekorowane jest bogato błękitną porcelaną iznicką), a dla samej Mihrimah Sultan zbudował meczet Mihrimah w Edirnekapı, na jednym z siedmiu wzgórz Stambułu (1562-65). Konstrukcja tego meczetu jest bardzo bliska europejskiemu stylowi gotyckiemu.
Okres mistrzowski, czyli od 1570 roku aż do śmierci
Sułtan Selim II, w 1570 roku, zlecił Sinanowi odrestaurowanie Al-Masdżid al-Haram, czyli Wielkiego Meczetu, największego meczetu na świecie, znajdującego się w Mekce, otaczającego Al-Kabę, najświętszego miejsca islamu.
Meczet Selimiye:
Największe osiągnięcie Sinana, meczet Selimiye w Edirne, ukończył w 1574 roku. Meczet ma formę ośmioboczną, wspierającą kopułę która miała być większa od tej w Hagii Sofii. Podobno nie można wybudować większej kopuły niż ta w Hagia Sofia. Mierząc od poziomu gruntu rzeczywiście, nie udało się Sinanowi stworzyć większej, a kopuła w Hagii Sofii jest o pół metra wyższa. Mierząc natomiast wielkość samej kopuły – Selimiye zwycięża.
W 1576 roku Sinan zbudował meczet Banya Bashi w Sofii, który jest obecnie jedynym czynnym meczetem w Sofii. Został zbudowany na wodach termalnych (do dziś można dostrzec unoszącą się z naziemnych otworów wentylacyjnych parę wodną), posiada piętnastometrową kopułę i smukły minaret.
Hagia Sofia:
Architekt zajął się również Hagią Sofią, która mocno ucierpiała po nawiedzających Stambuł trzęsieniach ziemi i obawiano się, że nie przetrwa kolejnego, stąd poproszono Sinana o renowację budowli. Zajął się tym zadaniem w latach 1576-77 i zyskał dzięki temu miano pierwszego inżyniera trzęsień ziemi. Sinan wzmocnił ściany, a ponadto wybudował dwa minarety, mauzoleum dla sułtana Selima II, a także zwieńczył kopułę złotym półksiężycem. Jednocześnie usunął domy wokół Hagii Sofii zostawiając wolny pas ziemi. Uważa się, że budynek jest w stanie obecnie znieść trzęsienia ziemi do 7,5 w skali Richtera.
W 1577 roku ukończył budowę mostu Mehmeda Paszy Sokolovicia na rzece Drinie w Wiszegradzie w Bośni i Hercegowinie. Most ten w 2007 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Meczet, na którym nie siadają ptaki:
Jeden z najmniejszych meczetów zamówionych kiedykolwiek przez wielkiego wezyra powstał w Üsküdar w 1580 dla Şemsi Paszy. Zbudowany jest nad samym Bosforem, przylega do niego grobowiec donatora, który, niespotykanie dla architektury osmańskiej, dobudowany jest do samego meczetu i oddzielony od niego tylko kratą. Meczet został tak zaprojektowany, by nie siadały na nim ptaki. Sinan obliczył, gdzie w Üsküdar wiatry z północy i południa sprawiają, że fale uderzają o siebie wydając dźwięk, którego ptaki nie lubią, i w tym miejscu wybudował ów meczet. Rzeczywiście, jak spojrzy się na okoliczne dachy a następnie na meczet widać, że sztuczka udała się.
Zmierzch budowania:
Mając już dziewięćdziesiąt lat, latach 1580-87 Sinan wybudowal kompleks Kılıç Ali Paszy w stambulskiej dzielnicy Tophane. Kompleks składa się z meczetu (wybudowanego wcześniej), medresy, hamamu, mauzoleum i fontanny. Pierwotnie, kompleks znajdował się tuż nad Bosforem, obecnie otoczony jest budynkami ze wszystkich stron.
Sinan zmarł w 1588 roku i jest pochowany w grobowcu swojego projektu, w Stambule, niedaleko meczetu Süleymaniye, obok grobów Sulejmana I i jego żony Hürrem – Roksolany.
Następcy architekta Sinana:
Po śmierci Sinana jego uczniowie kontynuowali dzieło. Jeden z jego uczniów – Sedefkar Mehmed Aga – w latach 1606-1616, naprzeciwko Hagii Sofii wybudował meczet Sultan Ahmed, czyli Błękitny Meczet, uważany za ostatni wielki meczet klasycznego okresu sztuki osmańskiej. Jeszcze za życia Sinana, w latach 1566-67 inny z jego uczniów – Hayruddin – wybudował słynny most w Mostarze na rzece Neretva. Niestety, są to wyjątki i szybko architektura imperium wróciła na stare tory do ostrożnych, praktycznych i ciężkich budowli.
W 1974 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna zdecydowała, że jeden z kraterów na Merkurym zyska imię Sinana.
