Dzisiaj trochę o teatrze cienia. A dokładnie o jego głównych bohaterach: Karagözie i Hacivadzie.
Spis treści:
O sztuce Karagöz i Hacivad:
Tytułowy Karagöz (czyli po naszemu Czarne Oko) jest niewykształcony, nadrabia to sprytem i wigorem. Jego przyjacielem jest Hacivad: mądry, wykształcony, mówiący płynnie po osmańsku. Karagöz jest prawdomówny i bezpośredni. Zazwyczaj poznajemy go w sztukach jako bezrobotnego lub szukający pieniędzy, by zacząć jakąś pracę. Prawie kompletnie niepiśmienny. Na głowie nosi turban. Jest łysy i ma długą czarną brodę, lewe ramię ma nieco dłuższe niż prawe.
Oprócz Karagöza i Hacivada, w sztukach występują pijaczyna Tuzsuz Deli Bekir (z butelką wina), długoszyjny Uzun Efe, Kanbur Tiryaki uzależniony od opium i przedstawiany z fajką w dłoni, karzeł Altı Kariş Beberuhi, Denyo rozrzutnik, Nigâr flirciara, oraz tancerze, dżiny, Arab nie znający tureckiego, Grek (najczęściej jest on lekarzem),Żyd złotnik, Albańczyk stróż, Armeńczyk, Laz czy Pers.
Historia powstania sztuki:
Nie wiadomo dokładnie kiedy i skąd postacie Karagöza i Hacivada pojawiły się w tureckiej kulturze. Niektóre źródła podają że po raz pierwszy przedstawienia owe pojawiły się w otomańskich pałacach w XIV wieku, Evliya Çelebi (siedemnastowieczny podróżnik) twierdził, że po podboju przez sułtana Selima I Groźnego Egiptu w 1517 roku, sułtan zobaczył przedstawienie z owymi postaciami i tak się nimi zachwycił, że przywiózł je ze sobą do Stambułu. Inni snują domysły, że teatrzyk pochodzi z Chin, a został przejęty przez tureckie plemiona Azji Środkowej. Istnieją także teorie iż pochodzi on z Jawy, Hiszpanii czy Portugalii.
Legenda o powstaniu sztuki:
Zgodnie z legendą, Karagöz i Hacivad byli robotnikami pracującymi przy budowie meczetu w Bursie w XIV wieku. Swoimi żartami opóźniali pracę na budowie. Owe zabawy zaniepokoiły sułtana i rozkazał on obu nieszczęsnych zgładzić. Ich przyjaciele jednak nie zapomnieli o nich, opowiadali o nich wciąż i wciąż dowcipy, które rozrosły się do teatrzyku. Pierwsze figurki miał stworzyć jakoby Szejk Küşteri.
Popularność:
Teatr cienia i jego bohaterowie – Karagöz i Hacivad byli szczególnie popularni od XVII do XIX wieku, gdzie przedstawienia z ich udziałem pokazywano w czasie Ramadanu, Sünnet, w kawiarniach (kahvehane), czy ogrodach. W czasie uroczystości odbywających się z okazji koronacji sułtana Murada IV w 1623 roku teatrzyk Kragöza i Hacıvada odgrywał dużą rolę.
Jak powstaje turecki teatr cienia:
Kukiełki (tasvır) mają 35 do 40 cm wysokości i najczęściej uszyte są z krowiej lub wielbłądziej skóry, (te ostatnie są bardziej półprzezroczyste). Początkowo lalki były czarno-białe, z czasem zaczęto je barwić. Każda część figurki jest obszyta na czarno. Poruszają się one na tle białej kurtyny zwanej ayna, podświetlonej od tyłu świecą (sema). Ayna pierwotnie miała wymiary 2 metry na 2,5 metra, które następnie zmniejszono do 1 m 10 cm na 1 m 80 cm. Ta biała kurtyna otoczona jest czarną ramą. Wewnątrz ramy znajduje się drewniana półka (pesh tastasi).
Figurki ożywione są przez jednego animatora (hayalı, karagözcu, hayalbaz), który porusza nimi przy pomocy 60 cm kijków. Do załogi teatrzyku należy także pomocnik przynoszący kukiełki, zawieszający kurtynę. W przeszłości w skład trupy wchodził również sandikkar, którego zadaniem było opiekowanie się skrzynią, w której chowano teatrzyk. Pieśni towarzyszące przedstawieniu śpiewane były przez yardak, a na tamburynie przygrywał dairezen.
