Dikran Çuhacıyan, uważany jest za pierwszego twórcę oper tureckich oraz operetek. We Francji zyskał nawet miano Wschodniego Offenbacha. Jest twórcą pierwszej wielkiej opery ormiańskiej Arszak II (z 1868 roku) oraz autorem pierwszej w historii opery tureckiej, napisanej w języku tureckim: Arifin’in Hilesi, powstałej w 1872 roku.
Dla porządku dodam też, że jako pierwszą operę można uznawać również Belisario, operę Włocha: Gaetano Dionizettiego, którą przetłumaczono na język turecki i w tym języku wystawiano. Wracając jednak do bohatera tego artykułu:
Spis treści:
Młodość Dikrana Çuhacıyana
Dikran Çuhacıyan urodził się w Stambule, w ormiańskiej rodzinie, jako Tigran Tchoukhajian, gdzieś pomiędzy 1836 a 1840 rokiem. Jego ojcem był Kevork Çuhacıyan, nadworny zegarmistrz, twórca zegarów z pozytywką, od którego to mały Dikran pobierał pierwsze lekcje muzyki.
Jako młodzieniec rozpoczął naukę gry na fortepianie. Rodzina, widząc zainteresowanie Dikrana muzyką, wysłała go w 1861 roku do Milanu, do konserwatorium muzycznego. Pozostał tam dwa lata. Interesowała go bardzo w tym czasie opera komiczna (opera buffa). Po powrocie do Stambułu, zaczął pracować w ormiańskim teatrze Hasköy, a następnie przeniósł się do nowo utworzonego teatru Şark, gdzie zaczął komponować muzykę dla wystawianych przedstawień, dyrygować orkiestrą oraz zaczął tworzyć pierwsze arie i marsze. Wkrótce został dyrektorem teatru Şark. Założył również stowarzyszenie Kınar Aleveynar.
Pierwsza opera turecka
9 grudnia 1872 roku, na deskach teatru Gedikpaşa, wystawiono pierwszą operę turecką: Arif’in Hilesi. Jest to opera w trzech aktach, a opowiada ona o lokaju, który traci pieniądze swojego pana i aby ratować sytuację, podaje się za niego. Wszystko oczywiście kończy się dobrze i ostatecznie lokaj żeni się z córką karczmarza. Opera ta spotkała się ona z dużym zainteresowaniem i pociągnęła za sobą kolejne dzieła.
W lipcu 1874 roku, w dzielnicy Beyoğlu, Dikran Çuhacıyan otworzył pierwszy budynek opery. Sala mieściła trzydziestu widzów. Następnie, uzyskawszy finansowe wsparcie, założył Towarzystwo Osmańskiej Opery (Osmanlı Opera Kumpanyası). Jej przedstawienia odbywały się w wojskowym domu gościnnym, położonym w dzielnicy Beyazıt.
Ponownie wystawiono Arif’in Hilesi, oraz kolejne dzieła Çuhacıyana: Mekteb Ustası (Mistrza Szkoły), operetkę Köse Kâhya (1874) oraz Şair Evlenmesi (Ożenek Poety – sztuka autorstwa Ibrahima Şinasi).
We francuskim teatrze…
Gdy w 1875 roku wojskowy dom gościnny został oddany do remontu, Çuhacıyan wynajął dla potrzeb opery budynek francuskiego teatru. Pierwszą wystawianą sztuką został Leblebici Horhor Ağa, która często, mylnie, jest uważana za pierwszą turecką operę. Jest to opera w trzech aktach, wystawiona po raz pierwszy 11 stycznia 1876 roku, na deskach francuskiego teatru w dzielnicy Beyoglu.
Opera ta, dzieje się w Stambule, i opowiada historię miłości Hurşid Beya do córki leblebici Horhora – Fadime. Wyjaśnię, że leblebici, to osoba sprzedająca leblebi. A co to jest leblebi? Jest to pieczona ciecierzyca. Ulubiony turecki przysmak. Tyle gwoli wyjaśnienia.
Wkrótce, z powodu trudności finansowych towarzystwa opery, zrezygnował z kierowania nią, choć nadal reżyserował swoje sztuki: na przykład na wyjeździe w 1878 roku do Edirne. Tego samego roku zawarto pokój w San Stefano (dzisiejsza stambulska dzielnica Yeşilköy), którym towarzyszyły różnego rodzaju ceremonie. W obchodach uczestniczył również Çuhacıyan, dyrygując stworzonym przez siebie koncertom. Zyskał dzięki nim uznanie sułtana Abdülhamida II.
Pobyt we Francji
W 1890 roku wystawił kolejną swoją sławną operę Zemire. Udał się następnie na rok do Francji, gdzie w Paryżu, Zemire została gorąco przyjęta. Gdy powrócił w 1892 roku do Stambułu, dyrygował przed sułtanem marszem Hamidiye, czyli marszem sułtana Abdülhamida II. Był to jednak koniec kariery Çuhacıyana. Nowotwór, o którym wiedział już w trakcie podróży do Francji, dał ponownie o sobie znać.
Zmierzch…
Çuhacıyan przeniósł się do Izmiru, gdzie pracował w biedzie i chorobie nad swoją ostatnią operą: Indiana. Nie udało mu się jednak jej zobaczyć na deskach teatru. Zmarł 25 lutego 1898 roku. Został pochowany na tamtejszym ormiańskim cmentarzu przy akompaniamencie marszu żałobnego który sam napisał.
Pierwsze tureckie filmy
Jego operę Leblebici Horhor Ağa po raz pierwszy pokazano w telewizji w 1923 roku w wersji niemej, a w wersji dźwiękowej w 1933 roku. Scenariusz do tego filmu powstał w 1916 roku i Leblebici… jest uważany za jeden z pierwszych filmów tureckiego kina.
