Czy w Turcji obchodzi się Boże Narodzenie? Nie.Turcja, jako kraj z dominującą populacją muzułmańską, nie obchodzi świąt Bożego Narodzenia. Wiele symboli bożonarodzeniowych zostało jednak zaadoptowane w kulturze jako symbole noworoczne: choinka, ozdoby i dekoracje świąteczne używane podczas Bożego Narodzenia w Turcji wiążą się z obchodami Nowego Roku.
Nowy Rok zaczął być obchodzony w Turcji dopiero w XX wieku, wraz z wprowadzeniem kalendarza gregoriańskiego. Wcześniej, w Imperium Osmańskim obowiązywał kalendarz muzułmański i początkiem nowego roku był 1 Muharrem. Jednak to jest opowieść na osobny artykuł.
Obecnie w Turcji świętuje się Nowy Rok podobnie jak w innych krajach. W dużych miastach, takich jak Stambuł, Izmir czy Ankara, dekoracje świąteczne pojawiają się na ulicach i w centrach handlowych od początku grudnia.
Małe wspólnoty chrześcijańskie, takie jak Ormianie, Grecy czy Syryjczycy, obchodzą oczywiście święta Bożego Narodzenia zgodnie ze swoimi tradycjami religijnymi. Na przykład w kościołach w Stambule odbywają się nabożeństwa bożonarodzeniowe.
Jednak cała Turcja czeka na obchody Nowego Roku. Oto kilka ciekawostek noworocznych, związanych z Turcją, Sylwestrem i Nowym Rokiem:
Spis treści:
Czy w Turcji jest Święty Mikołaj?
I tak i nie. W Turcji prezenty dzieciom z okazji Nowego Roku nie przynosi Święty Mikołaj (Noel Baba), ale warto o nim wspomnieć, bo jest to postać związana z Turcją dwojako: Ayaz Aty, starego bóstwa turkijskiego, w którym można doszukiwać się protoplasty Gwiazdora, oraz Turcja łączy się ze Świętym Mikołajem przez osobę Świętego Mikołaja z Demre w prowincji Antalya.
O Ayaz Acie, bogu zimy w religii ludów tureckich już pisałam (link powyżej), skupię się więc tutaj na postaci Świętego Mikołaja z Demre. Był to biskup z Myry. Uważany za świętego w kościele katolickim i prawosławnym. Hagiografia twierdzi, że żył on na przełomie II i III wieku i słynął z cudów i pomocy biednym i potrzebującym. Przez wieki należał do najbardziej czczonych świętych w kościele. Udokumentowana wzmianka na temat tego świętego pochodzi dopiero jednak z VI wieku za panowania cesarza Justyniana. Już w Średniowieczu uważany był za patrona dzieci a w XII-wiecznej Francji, w wigilię 6 grudnia zakonnice roznosiły dzieciom z biednych rodzin prezenty i zostawiały je pod drzwiami domów. W XV wieku zwyczaj ten rozprzestrzenił się po całej Europie, włącznie z Polską: osoba ubrana za Mikołaja rozdawała dzieciom prezenty, słodycze, owoce. Jeśli Mikołaj się nie pojawiał, dzieci zostawiały skarpety lub buty na parapecie lub przy kominie, by Mikołaj napełnił je łakociami. Ale to już inna historia, nie związana bezpośrednio z Turcją.
O ciało Świętego Mikołaja z Myry wybuchł spór pomiędzy włoskimi miastami Bari i Wenecję. Kupcy z Bari uprzedzili konkurentów i pod pretekstem ochrony św. Mikołaja, przewieźli ciało zmarłego do Włoszech. Wenecjanie, w 1100 roku, w ramach Wyprawy Krzyżowej, najechali Mirę i odnaleźli „prawdziwe ciało Świętego Mikołaja”, które przewieźli na wyspę Lido w Wenecji. Walkę o prawdziwe miejsce relikwii ostatecznie wygrała Bari.
Czy w Turcji są choinki?
Oczywiście! Choinki w Turcji stały się tradycyjnym elementem dekoracyjnym na Nowy Rok, a można nawet powiedzieć, na okres zimowy, bo choinki pojawiają się jako dekoracje zimowe w centrach handlowych i domach już od początku grudnia i znikają dopiero na wiosnę. Zdobione są oczywiście tradycyjnie; bombkami, łańcuchami, światełkami. Te drzewka noworoczne, to najczęściej sosny, kiedyś żywe, od lat ’90 zastąpione zostały sztucznymi choinkami.
Co w Turcji ubiera się w Sylwestra na szczęście w Nowym Roku?
Czerwoną bieliznę. Zgodnie z tradycją, w czasie przechodzenia ze starego roku w nowy, należy przy sobie mieć coś czerwonego. Czerwień symbolizuje szczęście, pomyślność i dlatego jest często obecna przy dekoracjach noworocznych. Co ciekawe, jednym ze zwyczajów, bo trudno to nazwać tradycją, jest przekonanie, że aby mieć szczęście w przyszłym roku, na Sylwestra należy założyć bieliznę w kolorze czerwonym.
Co rozbija się w Turcji u progu domu wraz z wejściem w Nowy Rok?
Granaty. Drzewo granatu symbolizuje drzewo życia, drzewo ochrony przed złem. Stąd czerwone granaty symbolizują obfitość, płodność i bogactwo. Wierzy się, że zjedzenie owocu granatu w czasie Sylwestra, przyniesie szczęście i dobrobyt w nadchodzącym roku. Ochroni to również spożywającego przed nieszczęściem w nowym roku. Jest to owoc który często gości na stole noworocznym: czy to w postaci soku, czy dodatek do sałatek, deserów, czy po prostu jako ozdoba stołu.
Jedną z tradycji tureckich jest rozbijanie granatu u progu domu tuż po wejściu w nowy rok. Im więcej ziaren się rozpryśnie, tym rok będzie obfitszy i bardziej pomyślny. Tradycja ta, również początkowo wiązana z 21 grudnia, obecnie została przeniesiona na Sylwestra.
Jaką rośliną dekorują Turcy domy na Nowy Rok?
Kokiną. Po polsku myszopłoch lub ruszczyk kolczasty. Te roślinki o zielonych liściach z czerwonymi kuleczkami owoców są najczęściej wybierane jako dekoracja tureckich domów na Nowy Rok. Symbolizuje szczęście i pomyślność. Nazwa pochodzi od greckiego słowa „kokino” oznaczającego kolor czerwony. Zgodnie z tradycją, jeżeli roślinka zakupiona na Nowy Rok pozostanie świeża a owoce nie zbledną do następnego Sylwestra, oznacza to, że los przyniesie nam nowy dom. Oczywiście, można wyrazić inne życzenie do spełnienia.
Co Turcy jedzą na Nowy Rok?
Indyka. Rodzinna kolacja rozpoczyna obchody Sylwestra. Na stole najważniejszym daniem jest indyk faszerowany nadzieniem ryżowym z kasztanami i pieczony na złocisto. Oprócz indyka na tureckim stole nie może zabraknąć dodatków: meze, czyli przekąsek takich jak humus (pasta z cieciorki), baba ganuş (pasta z bakłażana), ezme (ostry przecier pomidorowy z przyprawami) czy cacık. Będą oczywiście sałatki: rus salatası czyli sałatka jarzynowa, sałatka ziemniaczana i sarma. Może pojawić się wino lub tradycyjny turecki trunek: rakı. W ostatnich latach indyka nie przygotowuje się w domu, zwłaszcza w większych miastach.
Większość restauracji i sklepów oferuje obecnie dowóz pieczonego indyka wraz z dodatkami do domu w sylwestrowy wieczór.
Tuż po północy tradycją jest również zjedzenie czegoś słodkiego, ciasta, lub choćby batonika, aby Nowy Rok przebiegł równie słodko.
W co grają Turcy (noworocznie)?
Tombala to popularna gra towarzyska, która w Turcji stała się szczególnie popularna podczas obchodów Nowego Roku. Gra pochodzi z Włoch i jest znana w wielu krajach, za to w Turcji zyskała wyjątkowe miejsce w tradycjach noworocznych. W Polsce kiedyś znana była pod nazwą „gra w beczułki” lub „rosyjskie lotto”, obecnie jest już trochę zapomniana. Tomabala jest grą losową, przypominającą bingo, w której uczestnicy starają się wypełnić karty, zaznaczając odpowiednie numery wyczytywane przez prowadzącego. Zwycięzca otrzymuje nagrodę: pieniężną lub po prostu symboliczny podarunek.
Co PTT ma wspólnego z obchodzeniem w Turcji Nowego Roku?
Obecnie najbardziej popularny sposób spędzania Sylwestra to PTT. I nie, nie chodzi tutaj o pocztę turecką, skrót ten można rozwinąć: pijama, terlik, televizyon czyli piżama, kapcie, telewizja. Huczne obchody Sylwestra na różnego rodzaju imprezach, galach i w restauracjach powoli odchodzą w przeszłość. Koszty? wygoda własnego fotela? Któż to wie. W każdym razie większość Turków spędzi ten wieczór przed telewizorem, gdzie praktycznie każda stacja telewizyjna oferuje program noworoczny z teleturniejami, rozmowami, tańcem i muzyką.
Skoro mowa o Sylwestrze i telewizji, to nie można nie wspomnieć Nesrin Topkapı, na której pokaz tańca brzucha tuż przed północą czekało wielu. Chociaż było to w latach osiemdziesiątych, nadal wielu o niej pamięta.
Czy Turcy obdarowują się prezentami na Nowy Rok?
Częścią obchodów Nowego Roku w Turcji jest wręczanie prezentów tuż przed północą. Są one najczęściej symboliczne, mające przynieść szczęście i pomyślność w Nowym Roku: słodycze jako symbol szczęścia i słodko płynącego nowego roku, kalendarze, często jest to biżuteria (stąd w grudniu następuje wysyp reklam firm jubilerskich). Oczywiście wręcza się również tradycyjne prezenty.
Co jest zwieńczeniem obchodów Nowego Roku w Turcji?
Sztuczne ognie. Jedną z tradycji noworocznych, podobnie jak w innych krajach na świecie, są pokazy sztucznych ogni. Pokazy fajerwerków urządzają szczególnie wielkie miasta takie jak Stambuł, Ankara, Antalya czy Izmir. Na głównych placach miast organizowane są koncerty dla ludności, zakończone o północy pokazami sztucznych ogni. W Stambule pokazy fajerwerków odbywają się nad Bosforem, na tle historycznych budowli i mostów przecinających Bosfor. Osiedla i dzielnice również organizują różnego rodzaju uroczystości z okazji Nowego Roku.
Po jakie bilety ustawiają się kolejki przed Nowym Rokiem?
Noworoczna loteria jest ogromnym wydarzeniem w Turcji, a jej wygrane są o wiele wyższe niż w normalnych losowaniach w ciągu roku. W 2024 roku do wygrania jest 600 milionów lir. Bilety oczywiście są też o wiele droższe. Mimo to, w w punktach sprzedaży biletów ustawiają się kolejki by kupić bilet pełny, połowę lub ćwiartkę, który upoważni do całej wygranej, połowy lub ćwierci. Losowanie odbywa się w telewizji na żywo. Bywa, że taki bilet daje się w prezencie noworocznym.
